Dwars 241

Fotografie: Annette Wiese

De Wereld Gezondheid Organisatie [WHO] heeft zich in 2015 verdiept in de vraag hoe ouderen veilig, zelfstandig en actief in hun stad kunnen blijven wonen.

Age Friendly City [AFC] staat daarvoor model. Op acht verschillende domeinen is uitgewerkt hoe een vriendelijke, betrokken en uitnodigende stad eruitziet. Voldoende zitplekken onder weg zijn onmisbaar voor ouderen om actief te blijven en om in de stad te blijven wonen. Een toegankelijke omgeving met aantrekkelijk en mooi stadsmeubilair is een belangrijk onderdeel van Age Friendly City. Vijandige architectuur met “grote boze bankjes” past daar niet in.

Domeinen AFC
Dit zijn de domeinen waarop het model is gebaseerd:

  1. Toegankelijke en veilige openbare ruimte
  2. Vervoer
  3. Huisvesting
  4. Sociale participatie
  5. Respect en sociale inclusie
  6. Maatschappelijke participatie en werk
  7. Communicatie en informatie
  8. Maatschappelijke ondersteuning en zorg
Amsterdamse Aanpak
De gemeenteraad in Amsterdam heeft het model omarmd en in 2017 een actieplan Age Friendly City opgesteld met het doel Amsterdam naar een levensloopbestendige stad om te vormen.
Het actieplan richt zich op vier hoofdlijnen:
Een dementie vriendelijke stad
Aanpak Eenzaamheid
Ouderenhuisvesting
Valpreventie en bewegen voor ouderen
Over de inrichting van de openbare ruimte vermeldt het actieplan dat het belangrijk is dat er voldoende zitgelegenheden zijn voor het in beweging blijven van ouderen. De praktijk blijkt ook hier weerbarstiger. De afgelopen jaren zijn veel bankjes verdwenen uit kostenoverweging of overlast.

Veilig naar buiten
Goed onderhoud van de bestrating, repareren van wat kapot is, het bijhouden van het  groen en goede straatverlichting zijn belangrijke voorwaarden voor de veiligheid buiten.
De beste manier om knelpunten te signaleren is door een buurtschouw: met elkaar kijken hoe toegankelijk de buurt is voor mensen die slechtziend zijn of moeilijk kunnen lopen en gebruik maken van hulpmiddelen. Een vrije doorgang is voor hen van extra groot belang vanwege hun functiebeperking.
Let op losliggende tegels, zwerfvuil, kapotte straatverlichting en winkeluitstallingen  Ouderen kunnen zelf bijdragen aan de veiligheid door het te melden bij Melding Openbare Ruimte op telefoonnummer 14020[MOR].

Regelgeving
In 2016 is het VN-verdrag voor de rechten van mensen met een beperking door Nederland ondertekend.
De Rijksoverheid heeft dat als “Instructieregel Rijk over toegankelijkheid openbare ruimte“ in hun beleid opgenomen. De instructieregel heeft tot doel om het gebruik van de openbare ruimte gemakkelijker te maken voor personen met een functiebeperking.
Lagere overheden zijn ook verplicht om bij nieuwbouwprojecten de toegankelijkheid van buitenruimte mee te nemen in hun beleid.

Een verplaatsbaar bankje  als ontmoetingsplek
In het Pakhuis de Zwijger zijn in 2017  verschillende bijeenkomsten georganiseerd over Aanpak Eenzaamheid.
Ter afsluiting van het project is het boek “Lonely in Mokum“ uitgebracht. Daarin staat het ’t Rollende Bankje als ontwerp van een mobiel bankje. De houten zitplaatsen zijn bevestigd aan een groot wiel, zodat de constructie op verschillende plaatsen in de buurt kan worden neergezet om de bewoners uit te nodigen plaats te nemen en met elkaar in gesprek te gaan.

Het stadsbankje als symbool voor een gastvrije stad
Een veilige en vriendelijke omgeving met een bankje om onderweg even op adem te komen stimuleert ouderen de deur uit te gaan en blijft de binding met de buurt in stand. Daarom adviseert de Raad van Ouderen in haar recente rapport “Ruimte voor Ouderen” vanaf de start ouderen bij de inrichting van de buitenruimte te betrekken en ontmoetingsplekken met straatmeubilair -bankjes- daarin op te nemen.
In de Darwintuin staat een Spinozabankje heerlijk in het groen met uitzicht op het plantsoen.
Over de plaats van een bankje in de openbare ruimte wordt niet altijd nagedacht: uitzicht op het groen  in plaats van op de openbare weg maakt een bankje extra fijn.
In de Volkskrant is te lezen dat Amsterdam geen beleid heeft voor stadsbankjes en dan ook niet nadenkt over het ontwerpen van vriendelijke bankjes. Dat geeft ruimte aan vijandige architectuur en zg “grote boze bankjes“. Geen plek om even uit te rusten met een zware boodschappentas of een praatje te maken. Blijf niet hangen, ga niet zitten, rust niet uit is de boodschap.
Literaire bankjes
Merel van Vroonhoven schrijft in de Volkskrant over de terugkeer van het Leo Vroman-bankje in de Utrechtse binnenstad na een wonderlijke verdwijning. Het beroemde parkbankje waar de dichter 85 jaar geleden de liefde van zijn leven een eerste kus gaf staat weer op zijn plek. De bank is terug waarop voorbijgangers jong en oud kunnen neerstrijken, even kunnen uitrusten of een praatjes beginnen met een toevallige voorbijganger.

In het Oosterpark in Amsterdam staat ook een literair bankje: de Justus van Maurik-bank, naar de dichter vernoemd. Het staat er al sinds 1904. Een marmeren witte bank met allure waar je aan twee kanten op kunt zitten. In de rugleuning staat zijn naam gebeiteld. Neem plaats! Statig en rechtop in tegenstelling tot de houding van  de drie Titaantjes van Nescio op een bankje iets verder op in het Oosterpark als beeld te vinden. Dicht op elkaar in een levendig gesprek over de zin van het leven...Precies waartoe een bankje moet uitnodigen.

De Wandeling
[Rutger Kopland]
Onze gesprekken werden langzaam
onze vragen beantwoorden met kijken
naar een langzame wereld om ons heen
de dorpen en landschappen in de diepte
de vogels bijna verdwijnend in de hemel
we gingen zitten kijken naar deze prachtige
onverschilligheid van de wereld
naar de overbodigheid van onze vragen.

De Vriendelijke Bankjes Bond
Dat is een actiegroep, die zich richt op vijandige architectuur.
Hieronder verstaan zij straatmeubilair waarbij het onmogelijk wordt gemaakt om op te liggen door beugels in het midden of zelfs stekels. De actiegroep gaat daar de strijd mee aan en haalt het weg. Het onvriendelijke bankje wordt een bankje waarop je kunt liggen.
Ouderen hebben graag een ruggensteun om niet naar achteren te vallen en leuningen aan de zijkant om overeind te komen.
De meest vriendelijke bank is er een met organische vormen, een steun in de rug, van duurzaam materiaal  en ruim genoeg voor onverwachte ontmoetingen.

Tegengestelde belangen

Het model van de WHO voor een vriendelijke stad is niet nieuw. Het advies om ouderen bij de inrichting van de buitenruimte te betrekken is recent nog benadrukt in het Rapport “Ruimte voor Ouderen“, uitgebracht door de Landelijke Raad van Ouderen. Bankjes staan symbool voor een vriendelijke stad.
Het plaatsen van een bankje in de openbare ruimte stelt de gemeente voor een dilemma tussen de uitnodiging “neem plaats” en het risico van overlast door  hangjongeren, daklozen en hangouderen. De Vriendelijke Bankjes Bond voert actie tegen vijandig stadsmeubilair met de woorden: rot op met die beugels kom met echte ondersteuning. Het aantal daklozen, dat op de bankjes slaapt is niet het probleem maar het ontbreken van voldoende opvangmogelijkheden voor hun; het weghalen van bankjes is symptoombestrijding.

Reageren?
Annette Wiese: wiesegca@gmail.com
Els Nicolas: enicolas@xs4all.nl
Tunny Jongejan-Maat: t.jongenjanmaat@chello.nl
Frank Stork: 020 6651063